1- نام و نام خانوادگی یک روغن

روغن پایه + مواد افزودنی = روغن موتور

هویت یک روغن‌موتور، با دو مشخصه، معین و اعلام می‌شود:

درجۀ گرانروی روغن (SAE) و سطح کیفیت روغن (API).

درجه گرانروی به روغن پایه مربوط است و سطح کیفیت به مواد افزودنی.

در قدیم (که همۀ روغن موتورها فقط از روغن‌پایه تشکیل می‌شدند) فقط درجۀ گرانروی روغن‌ها با هم فرق می‌کرد و همین مشخصه نیز برای معرفی روغن‌ها، کافی بود اما امروزه، نمی‌توان یک روغن موتور را برای همۀ موتورها به کار برد. در واقع هر موتوری، به روغن خاصی نیاز دارد.

به عبارت دیگر فرق روغن‌های امروزی، هم در درجۀ گرانروی آنهاست، و هم در سطح کیفیت یا استاندارد آنها. سطح کیفیت در واقع نشان می‌دهد که روغن، برای چه موتوری مناسب است.

عامل تعیین‌کننده در سطح کیفیت روغن موتور، نوع و میزان مواد افزودنی آن است. مواد افزودنی روغن موتور با اینکه حجم کمی از روغن را تشکیل می‌دهند، اما عمده اهمیت و خواص روغن، به آنها بستگی دارد.

روغن موتور بدون مواد افزودنی، معنی ندارد (در واقع، بسیاری از روغن‌های تقلبی، فاقد مواد افزودنی لازم هستند).

درجۀ گرانروی روغن را به اسم کوچک، و سطح کیفیت آن را به نام خانوادگی تشبیه می‌کنند. معنی این حرف این است که برای شناختن روغن موتور مناسب باید به سطح کیفیت آن توجه کرد. البته انتخاب درجۀ گرانروی مناسب هم مهم است، اما اگر کسی فقط به درجۀ گرانروی توجه کند و سطح کیفیت را نادیده بگیرد، احتمال زیادی دارد که در دام متقلبین بیفتد؛ بدین معنی که مثلاً ممکن است به او روغنی بدهند که 20W50 باشد، ولی هیچ ماده افزودنی نداشته باشد چنین روغنی به درد هیچکدام از خودروهای امروزی نمی‌خورد.

2- وظایف روغن موتور:

روغن موتور وظایف متعددی به شرح ذیل به عهده دارد:

1. روغن‌کاری (کاهش اصطکاک بین قطعات و جلوگیری از سائیدگی آنها)
2. خنک کردن موتور
3. گرفتن ضربۀ وارد بر قطعات
4. آب‌بندی فاصلۀ رینگ‌های پیستون و دیوارۀ داخلی سیلندر و جلوگیری از خروج گازهای تراکم
5. انتقال ذرات ریز فلزات و گردوخاک از داخل موتور به فیلتر روغن
6. جلوگیری از رسوب دوده در رینگ‌ها، یاتاقان‌ها، سوپاپ‌ها و …، تمیز نگاه داشتن قطعات موتور (خاصیت و وظیفۀ پاک کنندگی روغن موتور)
7. جلوگیری از زنگ زدن و خوردگی قطعات موتور

3-خواص روغن موتور:

روغن موتور برای اینکه بتواند با موفقیت وظایف خود را انجام دهد، باید دارای خواص زیر باشد:
1. باید گرانروی مناسبی داشته باشد. منظور از گرانروی، میزان روان بودن یا سخت روان بودن (یا به زبان دیگر شلی و سفتی) روغن است که مردم به اشتباه آن را غلظت روغن می‌نامند
برای بیان گرانروی (یا ویسکوزیتۀ) روغن موتور، از درجات یا نمرات گرانروی، استفاده می‌شود. مثلاً می‌گویند این روغن نمرۀ 40 است
2. باید از لحاظ شیمیایی و در مقابل حرارت تا حد لازم، پایدار باشد و زود خراب نشود
3. روغن در سرما به اندازۀ کافی روان باشد؛ که موتور به راحتی روشن شود و روغن به سرعت به همۀ قطعات برسد
4. روغن در گرما، زیاد شل نشود و فراریت و میزان تبخیر آن زیاد نباشد
5. روغن موتور باید بتواند اثرات مخرب مواد اسیدی و آب را که وارد موتور می‌شوند، خنثی کند
6. روغن باید تمیز، شفاف (عاری از آب و گردوخاک و …) باشد و بوی نامطبوع ندهد
7. روغن موتور نباید کف کند
روغن موتور برای اینکه بتواند خواص فوق را داشته باشد، باید از ترکیب درستی برخوردار باشد
یعنی:
1. روغن پایۀ مرغوب و خوب پالایش شده‌ای داشته باشد
2. این روغن‌پایه، گرانروی مناسبی داشته باشد
3. مواد افزودنی لازم، با انواع و مقادیر صحیح، در روغن‌پایه حل شده باشند.

4-گرانروی و درجه گرانروی (SAE) :

گرانروی یا ویسکوزیتۀ روغن موتور، یکی از مهم‌ترین خواص فیزیکی این روغن است؛ و انجام صحیح بسیاری از وظایف روغن‌موتور، مربوط به این است که روغن مزبور، گرانروی مناسبی داشته باشد. طراحان موتور، با در نظر گرفتن همۀ عوامل ذیربط، گرانروی مناسب را برای روغن موتور مورد نظر خود تعیین، و آن را به صورت درجۀ گرانروی (در دفترچه راهنمای راننده)، اعلام می‌کنند.

مؤسسه‌ای به نام انجمن مهندسین خودرو، Society of Automotive Engineers، که به صورت خلاصه SAE نامیده می‌شود، روغن‌های موتور را از لحاظ گرانروی، به 12گروه تقسیم کرده است؛ که هر یک از آنها را یک «درجۀ گرانروی» می‌نامند. این درجات گرانروی، به شرح ذیل هستند:

60 و50 و 40 و 30 و 20 و 10و w25 و w20و w15 و w10 و w5 و w0

ملاحظه می‌کنید که 6 تا از این درجات گرانروی، دارای حرف  wهستند. w، حرف اول کلمۀ winter (زمستان) است. اینها درجات گرانروی روغن‌هایی هستند که در هوای سرد، مورد استفاده قرار می‌گیرند. بقیۀ درجات مربوط به هوای گرم یا زمانی که موتور گرم شده است، هستند. در یک دمای معین، هر چه درجۀ گرانروی روغنی بالاتر باشد، گرانروی آن بیشتر است. مثلاً یک روغن 40SAE ناروان‌تر از روغن 20SAE  است.

ویسکوزیته یا گرانروی یک سیال، پارامتری است که میزان مقاومت آن را در مقابل جاری شدن نشان می‌دهد.

به زبان ساده تر هر چه سفت تر، ویسکوزتر، درجه گرانروی بیشتر

و هر چه شل تر، ویسکزیته کمتر، درجه گرانروی کمتر

جاری شدن عسل و جاری شدن آب رو تجسم کنید عسل ویسکوزتره و سفت تره  اما آب راحت جاری میشه و ویسکوزیته پایین تری داره.

گرانروی روغن‌ها، با تغییر دما، تغییر می‌کند؛ یعنی وقتی هوا سرد می‌شود گرانروی روغن زیادتر می‌شود و برعکس روغنی که گرم می‌شود، روان‌تر می‌گردد. البته میزان تغییر گرانروی بر اثر تغییر دما، برای همه روغن‌ها یکسان نیست. روغنی خوب است که تغییر گرانروی آن در اثر تغییر دما کم باشد.

با توجه به توضیحات فوق، مشخص می‌شود که در هوای سرد (یا وقتی که موتور سرد است)، باید از روغنی با درجۀ گرانروی پایین استفاده شود. با چنین روغنی موتور به سرعت و راحتی روشن می‌شود و روغن هم به سرعت به همه نقاط موتور می‌رسد. اما عیب چنین روغنی این است که وقتی موتور گرم می‌شود خیلی شل شده و نمی‌تواند عمل روغن‌کاری را به خوبی انجام دهد.

اگر از روغنی با درجۀ گرانروی بالا استفاده شود، این روغن برای دمای بالا خوب است؛ ولی وقتی موتور سرد می‌شود یا خودرو به منطقه سرد می‌رسد، روغن، بیش از حد ناروان می‌شود و با سرعت لازم به قطعات نمی‌رسد. همینطور، موتور هم به راحتی روشن نمی‌شود.

برای حل این مشکل، روغن‌هایی ساخته شده‌اند که چند درجه‌ای یا مالتی گرید (multigrade) نام دارند. مثل30w10 یا 50w20. این روغن‌ها در سرما، درجۀ گرانروی کمتر (w10 یا w20) را دارند و با گرم شدن موتور، به درجۀ گرانروی بالاتر (مثلاً ۵۰) می‌رسند. بدین ترتیب گرانروی این روغن‌ها متناسب با دما، تنظیم می‌شوند.

روغن‌های چند درجه‌ای، مزایای زیادی دارند؛ به طوری که امروزه، سازندگان خودروهای بنزینی و دیزلی، عمدتاً استفاده از روغن‌های چند درجه‌ای را توصیه می‌کنند.

روغن‌های تک درجه‌ای مثل روغن 30 یا 40 بیشتر برای خودروهای قدیمی و برای مواردی که خودرو دائماً در دمای نسبتاً گرم و ثابتی حرکت می‌کند، مناسب هستند.

درجاتی مثل 60SAE برای موارد خاصی مثل تانک‌های نظامی و در دماهای بسیار بالا، طراحی شده است درجاتی مثل w0 یا w5 نیز برای مناطق خیلی سرد (نزدیک مناطق قطبی) مناسب هستند. البته این درجات، عموماً به صورت چند درجه‌ای مثل 10w-0 یا 10w-5 و نظائر آن، استفاده می‌شوند.

نمودار درجه گرانوی برای روغن موتور بنزینی

5-سطح کیفیت یا استاندارد روغن موتور (API)

در قدیم (که همۀ روغن موتورها فقط از روغن‌پایه تشکیل می‌شدند) فقط درجۀ گرانروی روغن‌ها با هم فرق می‌کرد و همین مشخصه نیز برای معرفی روغن‌ها، کافی بود اما امروزه، نمی‌توان یک روغن موتور را برای همۀ موتورها به کار برد. در واقع هر موتوری، به روغن خاصی نیاز دارد. به عبارت دیگر فرق روغن‌های امروزی، هم در درجۀ گرانروی آنهاست، و هم در سطح کیفیت یا استاندارد آنها.
سطح کیفیت در واقع نشان می‌دهد که روغن، برای چه موتوری مناسب است. عامل تعیین‌کننده در سطح کیفیت روغن موتور، نوع و میزان مواد افزودنی آن است. مواد افزودنی روغن موتور با اینکه حجم کمی از روغن را تشکیل می‌دهند، اما عمده اهمیت و خواص روغن، به آنها بستگی دارد، به طوری که امروزه، روغن موتور بدون مواد افزودنی، معنی ندارد (در واقع، بسیاری از روغن‌های تقلبی، فاقد مواد افزودنی لازم هستند).
طبقه‌بندی API برای سطوح کیفیت روغن‌های موتور
علائم انجمن نفت آمریکا API
(American petroleum Institute)
API روغن‌های بنزینی را با دو حرف (حرف اول S، اشاره به لغت Service Station، تعویض روغنی) و حرف دیگر، یکی از حروف الفبای انگلیسی A تا (فعلاً) L معرفی می‌کند.

سطح کیفیت بالاتر       سطح کیفیت پایین‌تر
SA, SB, SC, SD, SE, SF, SG, SH, SJ, SL

در این طبقه‌بندی، روغن‌های دیزلی با دو حرف (حرف اول C، اشاره به لغت Commercial یعنی تجارتی، برای خودروها و موتور‌های دیزلی) و حرف دیگر، یکی از حروف A تا (فعلاً) I نشان داده می‌شوند:

سطح کیفیت بالاتر                                 سطح کیفیت پایین‌تر
CA, CB, CC, CD, CD2, CE, CF-4, CF, CF-2, CG-4, CH-4, CI-4

روغن موتور چند درجه ای ویژه بنزینی

جدول آنالیز روغن موتور بنزینی ایرانول Ronia

روغن موتورمرغوب دیزلی

ایرانول D-7000

روغن موتور چند درجه ای ویژه بنزینی دیزلی

ایرانول 16000

علاوه بر APA سایر موسسات از جمله ارتش آمریکا (با علامت اختصاری MIL-L) و سازندگان خودروی کشورهای بازار مشترک اروپا با علامت اختصاری CCMC که به ACEA تبدیل شده است، در مورد طبقه‌بندی کیفی روغن‌های موتور سطوح کیفیت مختلف را معرفی نموده‌اند. کشور ژاپن تا سال‌های گذشته از این استانداردها در معرفی روانکارهای مصرفی در خودروهای تولیدی خود استفاده می‌کرد، ولی در سالهای اخیر در حال تدوین و ارائۀ استانداردهای خاص خود به نام JASO می‌باشد.

6-مواد افزودنی به روغن و کاربرد آنها:

7- تست ها و مشخصات عمدۀ روغن ها و کاربرد آنها:

8-ویژگی‌های روغن موتورهای بنزینی در سطوح مختلف کیفی بر اساس طبقه بندی API

درجدول زیر، تعداد زیادی از این سطوح کیفی از نظر موسسه API از رده خارج هستند و بایستی در راستای کمک به محیط زیست و همچنین کاهش آسیب به قطعات موتور، از تولید و مصرف آنها ممانعت به عمل آید.

9-جدول ویژگی‌های روغن‌های موتورهای دیزلی در سطوح مختلف کیفی بر اساس طبقه‌بندی API

سطوحی که با رنگ قرمز مشخص شده اند از رده خارج بوده و نبایستی مصرف گردند؛ سطوح زرد نیز لازم است استفاده نگردند؛ ولی سطوحی که با رنگ سبز مشخص شده‌اند، مورد تایید انجمن نفت آمریکا API بوده و جهت مصرف در خودروهای دیزلی توصیه می‌گردند.